کتاب سووشون

کتاب سووشون – نویسنده سیمین دانشور

کتاب سووشون”نسخه‌ی بدون سانسور”

بررسی داستانی، تمثیلی و نمادین رمان سیمین دانشور

سووشون (دربارهٔ این پرونده تلفظ) نخستین رمانِ سیمین دانشور نویسندهٔ ایرانی است که سال ۱۳۴۸ منتشر شد. داستان سووشون در شیراز و در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد و فضای اجتماعی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ را ترسیم می‌کند. به عقیدهٔ بعضی از منتقدان، برخی از وقایع تاریخی دههٔ ۱۳۳۰ مانند کودتای ۲۸ مرداد نیز در روند رمان انعکاس داشته‌است؛ چنان‌که یکی از شخصیت‌های محوری داستان در روز ۲۹ مرداد کشته می‌شود. علت نام‌گذاری این کتاب، نیز تشابه سرانجامِ یکی از شخصیت‌های داستان با سرنوشت سیاوش، قهرمان اسطوره‌ای ایران باستان است. سووشون یا سیاووشان برگرفته از عنوان مراسم سوگواری برای سیاوش است. این کتاب نخستین بار در تیرماه سال ۱۳۴۸ منتشر شد و تا سال ۱۳۹۳ به چاپ نوزدهم رسید. این کتاب یکی از پرمخاطب‌ترین رمان‌های فارسی در ایران است و برآورد می‌شود تا سال ۱۳۹۵ بیش از پانصد هزار نسخه از آن به فروش رسیده باشد. سووشون، علاوه بر این، به زبان‌های مختلف دنیا از جمله انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، ژاپنی و چینی نیز ترجمه شده‌است. نمایش سووشون با اقتباس از این رمان، در سال ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ در تهران به روی صحنه رفته‌است.

تأثیر سووشون در فرهنگ ادبی ایران و جهان

داستان سووشون با زبانی ساده و روان آغاز می‌شود و نویسنده از استفاده از تزئینات و تذهیبات زبانی خودداری می‌کند. در صفحات اولیهٔ کتاب، مخاطب با درونمایهٔ اصلی داستان آشنا می‌شود و پیش‌آگاهی نسبت به ماهیت آن کسب می‌کند که نمونه‌ای از آرایه ادبی به نام استهلال در ادبیات فارسی است. در برخی از بخش‌ها، روایت داستان از زاویهٔ دانای کل، که محدود به ذهن زری، شخصیت اصلی زن داستان است، به سمت‌های دیگری منحرف می‌شود تا اطلاعات خواننده دربارهٔ موضوع اصلی داستان کامل شود. نویسنده در این بخش‌ها، تلاش می‌کند تا از خستگی خواننده جلوگیری کند و به گفتهٔ هوشنگ گلشیری، نویسنده و منتقد معاصر، در این امر تا حدی موفق بوده است. یکی از ویژگی‌های دیگر سووشون، استفاده از واژگان و اصطلاحات شیرازی است. بسیاری از شخصیت‌های اصلی و فرعی سووشون الهام گرفته شده‌اند و با ترکیب خلاقانه و تخیلی به شخصیت‌های جدیدی تبدیل شده‌اند. شخصیت زری شبیه به سیمین دانشور و شخصیت یوسف شبیه به جلال آل احمد است. شخصیت‌های دیگر نیز از شخصیت‌های واقعی الهام گرفته شده‌اند، از جمله دکتر عبدالله‌خان، خانم مسیحادم، مک ماهون، بی‌بی همدم و ملک‌سهراب.

گستره و نقش زنان در رمان سووشون اثر سیمین دانشور

سووشون دارای وجه واقع‌گرا و همچنین وجه نمادگرا است و در واقع دارای ساختار دو لایه است؛ یک لایه روایی یا داستانی و لایه دیگر رمزی یا تمثیلی. لایه روایی آن، داستانی جذاب در محیط اجتماعی ایران است که از مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی و بیان شاعرانه استفاده می‌کند. در لایه زیرین، برخی از شخصیت‌ها و اشیا به عنوان نمادها استفاده می‌شوند. البته، نشانه‌هایی برای کشف این تمثیل‌ها وجود دارد و مخاطب می‌تواند رابطه آنها را با قهرمانان مذهبی یا ملی مانند حسین بن علی، سیاوش و یحیا دریابد. دانشور در طول داستان به نقش فرهنگ و اختلاف فرهنگی بین انگلیسی‌ها و ایرانی‌ها اشاره می‌کند و به طور غیرمستقیم اظهار می‌کند که هر فرد در نهایت به جذور و هویت خود بازمی‌گردد. سووشون پایداری در برابر اشغالگر و آمادگی برای شهادت را در سطحی بیش از مذهب، عشق، علایق شخصی و خانواده نشان می‌دهد. اگرچه این راه با مرگ شخصیت محوری داستان به پایان می‌رسد، اما نویسنده سعی دارد این مفهوم را منتقل کند که نسل‌های آینده قادر به ادامهٔ راه مبارزه با ستم و تفکر روشنفکرانه خواهند بود. اشاره نویسنده به تفکرات ضداستعماری و معاندت به سرمایه‌داری، که در دهه‌های بعد در شکل‌گیری انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ تاثیرگذار بوده است، قابل توجه است.

مفاهیم اجتماعی و سیاسی در سووشون: بازخوانی نقش آثار ادبی در تاریخ ایران

با توجه به تجربه زنانه‌ی خود، دانشور در خلق شخصیت‌های زنانه بسیار موفق بوده است. این رمان یک چشم‌انداز از آینده زنان و نقشی که آن‌ها در تحولات اجتماعی ایفا می‌کنند، رسم می‌کند؛ به طوری که شخصیت محوری زن در طول داستان، با قبول رفتارهای مردسالارانه، در نهایت از یک شخصیت محافظه‌کار به یک فعال اجتماعی تبدیل می‌شود.